3/17/2009

Singngat-te Akale

By V. L. Mangzou
Ann ka nekkhit in khua amui thiithiaita a, khaal-huih anung vutvut a, innkatau apat Thangching-taang ka en a, gamkang muh ding a om panpanta. Teiseng-taang lam a daaktou a, Mission Compound lam i etpheinawn chiang inle gamkang muh ding a om zekzekta hi. Ka phone in ‘klong-klong’ hon chi a, kintak a ka etleh Pu Haumuanlun Samte (Lunte chita di) in Hill Model High School a Class-B a simkum ua a limlak uh thonsuk (thonsuk chimawk le Delhi le khanglam ahikhol diam a) dia hon ngetna ahi a, “Delhi Singngat Meet report dan in ka hih dekkei a, huai tungtawn in A Lung Uh A Leng Saam Diam chih article ka gelh” a chi hi. Thupi teelsiam ka sa a, ka lung aleeng ngal mai. Vawkbual, Sialbu, leh Behiang gamte ah, tubang hun, nitak chiang in gamkang muh ding a om gige a, Lancha, Sialnah, Theigotaang lam ah le a om dendon zel a, achang in Sepaihte’n ‘kap-enn’ kap zel uhi (nidang in).
A Lung Uh A Leng Saam Diam chih article comment pe dia ka kisak chiang a ka comment ut tamlua. Buai. Huaiziak a article dan a k’on gelh hi ei…. Huai laigelhpa’n hichitel a lai a gelhsiam alamdanglua ahikei. A school kaisung a absent ngeilou mihing khat ahi.
School kailai in No. 1 thakna mun lam a theihaikungte kihiaktan a, ahawngsung lam kiseuh vaksek a, school naupangte’n theihaikung nih (akung in) kinegai hit-het hi. Pawl niamzaw deuh hihlai in school building hoih kinei nailou a, zirtawpni chiang in social work kineizel a, tuang (floor) jutna ding bawng-ek lapawl (cow-dung walla) in ka pangkha vettak hi. Pindan baang (partition wall) te hoihlou, class dangte toh kimuhtuah-theih ahihman in gawtna i tuahkhak chiang in zumhuaithei mahmah hi. Sir ST’n lah hon hahgawtthei ngal….. Homework gelhlouh ziak maimai inle dawhkantung a hon dingkunsak phihpheh in i taw ah, chiingpum in 20 vei khong hon zial zotzot sek hi. Lai by-heart louh ziak in kongkhak frame-tung ah period khat sung hon kikhaisak a, i kiatsuk chiang in hon jep zel a, kiluaithak nawn ngai zel hi. Pasalte blackboard mai ah hon dingsak a, numeite abanban a hong pai in nak-le-nak hong hetsak uhi. Numei khat leh pasal khat kiliangkoloukhak-sak goigoi. Compound sung khuk in hon vialsak ua adulhna mun ah ta-ngal hon taatsak uhi. Sisan kaai khop in hon gawt mahle uh, huailai in naupangte’n bangmah kigen ngamlou, ei’ mohna in kilathei chiat hi.
Kigawt vakvak ziak a officer hih di ana hi khollou ahi di, ka tung leh nuai, ka theihphak chiang ah officer lian ka om mangkei uh. Ka tungdeuh uate Pu. T. Mangminthang in IPtS (Postal) a gelhching a, ka tungchet uate’ lak ah Pu L. Mangkhogin Haokip in IPS a mu. Huchilou gentham ka omkei uh. Naupangte jepna di mawngmawng in chiing (cane) realm khat khong leitop zel uhi. Ahuphurhhuai in alauhhuai mahmah a, heutute zahna sang in lauhna alianzaw. Huai ka thei kilkel a, naupangte’n ahon sikhalauh ua ahon zah silouh ding uh ka lauh ziak in teacher a ka pansung in ka kiveng petmah a, class-room a chiang zang hetlou, a’ihziak a duty teacher a ka pankhak ngeingei leh khauhpai (strict) mahmah, himai. Khatvei, naupang khat in, “Sir, Ram Prasad in khaini muam” ahong chi hi. Va pai vengveng a a-neh (lip) ka laihsuksak leh khaini ana om teihtoih. Tulai in Parents’ Day in a kizangta a, nidang in bel Farewell chi in kizang a, exam zawh, result le felvekta chih chiang in huai program kizang a, vawksa-pawk kihuan zel in innkuan-kuan in kinezel hi. Nitaklam daak 3 khong hita, gil kial-a-kial, sapawkgim hong nam vungvung zel, Board Member-te’n thu kigensiak nilouh uh, angaikhepeih ki-omnawn manglou. (P) Pu Khamsiam in ‘Ka tate thutak ah a om uh chih ka theih kaan a kipahna ka neikei’ chih Sappau a hon sermon. Pu Rumlian in vawkthau a duhdan hon gen, “Vawkthau chu lampidal in omlehle ka paina di khop ka nevangzou di” chitel. Khatvei, Nu Ching (Pa VKTuan’ ji) in ‘Pu Lumlian’ a chih zenzen leh Pu Rumlian in “Lumlian ka hikei, RRRuuuummmm Lian on chi oh” chihkhum… ha… ha…
Ka Pu Lal (V. Vanlallian) in khatvei a torchlight uh ekbuk a sukekha, a Pa’ tai di laulua inchin inn a pai ngamlou. Ka Pute’n zongzong uh. Amah lah muhzualtheih di lel a lampi khong kaanzouh zel, azon taktak chiang ua lah muzoulou uh. Atawp a ka U Jam in ninglua, “Lawmlawm, huai Vanlallian mahmah iplahhuai taktak ahi, peerpuur” a chihleh ka Pu Lal in ana za inchin, “Laljam na su” ana chihleh ka U Pauzamang-te’ innsung a bem a kibu ana hi chih theikhia uh. Neuchik ka hihlai un ka Pu Lal’ heu in, ka Pu Muan, Pu Mung leh lawm Manga toh Thadou Veng lam a lou ah ka kuansek ua, school khawlnite in nileng-leng in Loului (river) ah ka omsek uhi. Tui atam chiang a kitaisak, savabu zong, ngavawk nilum awilai ngathal a kaap….. Khatvei aikua ka sawk u’leh ka Pu Lal in gul khat hon sawkkhia, kintak a apaih leh Manga ngawng a kivial. Savabu ka zon chiang un amumasa in pang lele first kihitheilou. Amumasa a i pan lele, “Hua’h savabu ka mu, fourth” chih ngai. Ka Pu Lal first, ka Pu Mung second, ka Pu Muan third hi gige uh.
Delhi leh asehvel a om ka Singngat Specialist-pihte’n kithuahkhomna asai uh kipahpihhuai ka sa a, vaisaitute pahtakhuai uh ka sa petmah hi. Beh-le-phung, chi-le-jat thu khong a kikaihkhopna a om chiang in, athu thra mahleh kihuituamna ahong bang pah a, khomin ahih chiang in bel huai khua a ana khosa-ngei ‘kol-le-vaite’ tanpha teltheih ahihman in huapja a, kituambawlna sang in atuamtuamte kingaihnatna tunzaw hi. Adiak in, khopi a ‘eikhomi’ omte, inn lam a na tanaute uh sang a, haksatna na tuah ni ua hon delh masatu dite ahihziak un na va kingaihnat petmah uh kiphamoh hi. Huchibang program bawl uh ahihdan amalam in Lunte in hon hilh hi. Huan, huai hun a chief guest dia hon chiallou ahihdan hon gen tuankei mahleh ka ngaipoimoh a, huchibang deihsakna tang ngei nawnlou dia ka kikoih ziak in ka inteeknu toh va uap teitei hoih ka sa ua, kar nih suty lak a lenna ticket le booking ngal di’n ka genkhom khakei uhi. Himahleh, election anaitaak ziak a ka Sappa un kuamah leave lak a phallouh ziak in ka hawh theikei a, Minister-te’ hihdan a ‘taang a mi sawl’ chih lah amipite’ adia khinglua ka sak ziak in, midang sawl tuanlou in uaptheilou di ka hihdan le ka theisak nawn tuankei hi. School kailai a Sir te’n aim in life hon dongsek unchin, Thangkhanlun in ‘Chief Guest’ chi zeih, chih khong ka phawksuah a.
Huai program toh kisai genkhom dia a tutkhom ni un ka kihoukha ua, Siampu ngaklai uh ahihdan ahon gen uhi. ‘Delhi a le va zekai deepduap lailai thou ahi maw’ ka chisim a. Lawmta lak ah a zekai/ze-ol deuh ki-om mah hi. Kou lawi lak bang ah le a zekai deuh ka om ua, ka ngak nilouhsek uhi. Pram (ka lawm Paudam) kha taima inchin, school kaitawp chiang a lou va kuan zel, nitumkuan a hong tung, kou nitumma apat field a ana ngak. Ahong tun chiang a a-innka ua ngaksuk. Amah awl a hong kisa….. Sawt huntawkta thou chi a khat in ka va et chiang ua, amah taptung a ana tu hiuhiau, ann ne nailou gentaaklouh, kisil nailou ana hi. Ngaknawn vengveng. Atawp-atawp a a-innkongkhak frame-tungzawl ua hong kikhaipawt lop, manta di i sakleh kisilzou, ann ne nailou ana hilai. Ann hon nezou, meilum awikawm a tuilum hon dawn, huaizawh chi’a a sam khong hon hiat, hong pawtkhe khongkhong i chihleh, “K’ong daileng zual lai di” hong chi, atawptawp petmah a man, paikhetou, Vungzamuan-te’ innsak lak a banghiam khat mangngilh nei chi inchin va taikik lai…. …. …. Angaihhuai telmai… …… Huai hunlaite … … … Alung uh aleeng saam diam????? Gya’n (Muanpu in), “Pram ngakna in a innkazawl uah ka underpant 3 ka taatmang” chi…. Ha… Ha… Ka pawtsuk u’leh lamkhang a naupang meitual awite’n ‘Ose lung kinepna helicopter, koisan bawh dia kisa na hiam, Dongsuanpau-te’ haibul nuai ah…’ chih la ana sa ekh-ekh uh.
February 21, 2009 chu lungleengtak in ka na zangtei a ka ngaihtuahna saupi pai in, neulai a, khomuijul a Nute vai ahong tunhak ni ua Kungi-te’ theihe-kung a the hamte bang ka bilkha ah ahong ging thakthak ua, ann nelai hilengle va taiphei in ka va matsawmsek kha ahi a…… Neulai a Krismas zatdante bel ka hon gelhkhata. Teirawl lai in mi’ ak kaplupsak kihat petmah a, Paldai lam khong ah va ki huansek hi. Khatvei, Tawna kiang a “Teirawllai in na heu in ak akikaplum-lum a tunung a ak kikhoitheilou aka, kivontawi lou lo-ngal” ka chihleh a chihlamtak ahi a. Lui a kisilkawm a Pu Thanglen-te’ lengthei ka guuk u’leh a Pa’n hong zongkhe thouthou, ka Pu Muan hong maitangkawk tamai. Thenjolte, Thadou Nupineu in sengpi lianpipi pawsek, anunglam apat i etleh amah kimulou. ‘Sengpi Paithei’ mah bang. A sengpi lianlua inchin van a puak chiang a adim talou! Saklamte’n van zuak di ahon puaksuk chiang ua Bazaar Nupite’n ana deeknak-theilua unchin, “Ka nawm hih e” chi a, sawtpipi kinialsek uh. Huaiziak a, Pauli-te’ innsak lak teng ‘Nawmhih Bazaar’ chih a om top. Sihpheng lam, community Hall paam lam gamkang in khosung hon peh inchin inn tampi kangtum (nikum lam a). Kou inn toh chu kigamlapi, lauhhuai pha mahmah lou hina inchin innkiim/kiangte’n a van uh tuah souhsouh a’ihchiang ua ki-om maimai thei tuanlou. Van tuah a buai. Buhbel, adim a buh omlai lampi laitak a om inchin, U Sanglian in, “Hiai le kuate’ buhbel ahi” chi a asuihtuuk vial leh ‘amau a’ ana hi. Roman Catholic-te’n cinema suahzel unchin va ki-en noinoi zel. Khatvei, U Sanglian in ‘Roman-te’n cinema suahdek uh’ chi a azuaupi a genthang vial leh mi’n gingta unchin kuan souhsouh uh, atawp a amanle gingta khong!
Jenry Light House (cinema hall) a Pa Vungzapau gate-keeper a pangsek inchin, Suanlian toh hon khumzel. Huailai a cinema hit deuhte – Wardat, Star, Khoon Aur Pani, Mard, Masoom chihte khong. Cinema Hall a bawlma a le Pu Thongpu’n ‘cinema-neu’ lakna nei inchin, Pu Thanglen leh Kunga tug-of-war, Pa Thansang’ sagohlai chihte khong la ziahziah. Film khat bawl inchin, U Lalnghak taimang, (P) Pa Chinzanang in gamlak a va zong, ‘Bawi, Bawi eiii’ chi a kikou tuaituai. Singngat khua adia ‘amasapente’ kizongkhe leh U Lalnghak kha ‘filmstar masapen’ hi di. Polipit, PMang, Sehngaljang, Gya, Pram, Litawn, La, Dong-aan, Mon, Sarding, Mangkeng, Siingseeng, Zico chihte khong nidang a kisapna min lar deuhte ahi uh. (P) Pu Liantluang in sa-nga (fish) kha Luidung Dolngek chi ngat. Delhi Singngat Meet in vangkhua ngaihna ahon thaksak a, adiak in Singngat-te ana hi, tua khua a om nawnloute’ adi’n alunglenhuai khopmai. Lunglen i chih bangle chi tampi om inchin, Ngaihnoute ngai a lunglen; Hon sihsansate ngai a lunglen; Lawmte/Nute, adangdang ngai a lunglen; Amawkna a lunglen, Khotaang Lunglen. Pu R. Vanrammawia in a phuah leh a saklar Lusei La khat (athunon chouh) k’on taaklang mawkmawk ….
Lenrual duh te nen hlim te in,Zaitin kan vawr lai kha; Ka ngai thrin e thrian te kha,Kan lenna a dang zo ta si;Ka hming an hriatchhuah chang in,Kan nundan thrin an dawnkir ve ang a;An lung a leng ve ngei ang……

No comments: